رهپویان علی(ع)

ایثار على علیه السلام

وابستگى انسان به متاع دنیا از خطرهاى بزرگ حرکت تکاملى وى مى‏باشد.جاذبه مال و منال و مقام،و آنچه متاع دنیا به حساب مى‏آید انسان را از مسیر خود باز مى‏دارد.وابستگى به دنیا پر خطرترین دام سر راه انسان است.بسیارى این خطر را احساس مى‏کنند.لیکن مهم چاره‏سازى این مشکل است که چگونه باید از دام این خطر رهید.

. نهاد دین که رهنمود انسان در ابعاد گوناگون است،در این عرصه هم ضمن شناخت و آگاهى دادن به واقعیت‏ها،راه حل ارائه مى‏دهد.دین وابستگى انسان به مال و متاع دنیا را به عنوان یک واقعیت و بر اساس گرایش طبیعى انسان معرفى مى‏نماید.و براى رهانیدن انسان از این علاقه‏مندى تلاش مى‏نماید.و راه رهیدن این وابستگى بریدن از دنیا و انفاق عنوان مى‏نماید و به لحاظ شدت این وابستگى رهیدن از این خطر را آن چنان با اهمیت مى‏داند که جهاد با مال را در کنار جهاد با جان عنوان مى‏نماید: جاهدوا باموالکم و انفسکم ⁽¹⁾.هدیه کردن مال در راه خدا همانند هدیه کردن جان در راه خداست.

قرآن افزون بر رهنمود،الگوهایى نیز براى تاثیر گذارى بیشتر ارائه مى‏دهد.و زندگى برگزیدگان را در جلو دیدگان انسان‏ها ترسیم مى‏نماید.آنان که از انفاق در راه خدا از هیچ تلاشى فروگذار نکردند. آنان که از بهترین امکانات خود در سخت‏ترین شرایط در راه خدا گذشتند و در رفتار آنها نه تنها انفاق بلکه فراتر از انفاق ایثار جلوه‏گر است.با بررسى چند نمونه از رفتار امام همام از خرمن فضایلش خوشه بر مى‏چینیم.

الف:فرزندان على و فاطمه(حسن و حسین)بیمار شدند.به آنها پیشنهاد شد براى بهبودى فرزندانشان نذر کنند.على علیه السلام و فاطمه علیها السلام و فضه در درگاه خدا نذر کردند هنگامى که بر فرزندانشان آفیت‏حاصل شد،سه روز روزه بگیرند.خداى سبحان نعمت‏سلامتى را نصیب آنان کرد.اینک آنان باید به نذر خود وفا کنند،لیکن چیزى در خانه على یافت نمى‏شود.على سه پیمانه جو براى فراهم آوردن نان قرض مى‏کند.سه روز روزه شروع مى‏شود.یک پیمانه آن روز اول آرد و فاطمه علیها السلام چند گرده نان براى افطار روز اول تهیه مى‏کند.هنگام افطار که فرا مى‏رسد مسکینى در خانه را مى‏کوبد همه نان‏ها را به وى داده با آب خالص افطار مى‏کنند!روز دوم نیز همانند روز اول بخشى دیگر آرد را براى تهیه افطارى نان تهیه مى‏کنند،و هنگام افطار که فرا مى‏رسد یتیمى در خانه را مى‏زند.همانند روز اول همه نان‏ها را به یتیم داده با آب خالص افطار مى‏نمایند.و براى روز سوم آماده مى‏شوند روزه بگیرند.در هنگام افطار روز سوم که همانند روزهاى پیش چند گرده نان تهیه مى‏شود،ناگهان اسیرى‏در خانه على مى‏آید.و همانند شب‏هاى پیش گرده نان‏ها نصیب وى مى‏شود.افطار هر سه روز روزه با آب خالص سپرى مى‏شود!رخسار اهل بیت از گرسنگى رنجور شده است.رسول الله صلى الله علیه و آله وارد خانه على و فاطمه شده،رخسار رنجور آنان را مشاهده مى‏کند سبب مى‏پرسد فاطمه براى پدر توضیح مى‏دهد.آنگاه ایثار على و فاطمه تجلى مى‏نماید و غذاى بهشتى نصیب خانواده عترت مى‏گردد.خداى سبحان ستایش از ایثار آنها بخشى از آیات سوره انسان را نازل مى‏نماید:⁽²⁾یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شره مستطیرا و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا .⁽³⁾«به نذر خود وفا مى‏کنند و از شر و عذاب فراگیر روز قیامت در هراسند.طعام را با این که خود نیاز دارند و محبوب آنهاست در راه خدا به مسکین و یتیم و اسیر اطعام مى‏نمایند».

ب:انفاق مال در راه خدا در صورتى تاثیر گذار است و باعث تزکیه نفس مى‏شود و انسان را از وابستگى نجات مى‏دهد که اولا انسان در انفاق خویش اخلاص داشته باشد ریا نکند،براى بدست آوردن خوشنودى خدا انفاق کند.دیگر این که از بهترین و پاک‏ترین اموال شخصى خود انفاق کند. انفاق چیزهایى که به کار انسان نمى‏خورد یا افزون بر نیازهاى انسان است که در تمام این موارد محبوب انسان هم نخواهد بود،سازندگى و تاثیر مطلوب را نخواهد داشت: و انفقوا من طیبات ما کسبتم .⁽⁴⁾«از پاکترین و پاکیزه‏ترین اموال خود انفاق کنید.»

على علیه السلام دو رکعت از نماز ظهرش را بجا آورده است.نیازمندى به وى خطاب نموده از او طلب کمک مى‏کند.على انگشتر قیمتى که هزار دینارارزش داشت و انگشتر مخصوص پادشاه حبشه بوده و از جانب نجاشى به رسول الله صلى الله علیه و آله هدیه شده بود و رسول الله صلى الله علیه و آله هم آن را به على هدیه نموده بود،از انگشت‏خویش بیرون آورده و در حال نماز به نیازمند مى‏دهد.⁽⁵⁾

قرآن از این انفاق ستایش مى‏کند: انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون .⁽⁶⁾«رهبر شما مردم،خدا و پیامبرش و آن کسانى‏اند که به خدا ایمان دارند و نماز را به پا مى‏دارند و در هنگامى که در رکوع هستند زکات مى‏پردازند».

ج:شخص گرسنه‏اى به رسول الله صلى الله علیه و آله مراجعه نموده طعام مى‏طلبد.حضرت کسى را براى تهیه طعام به حجره‏هاى همسران خویش مى‏فرستد.آنها مى‏گویند چیزى جز آب در حجره‏ها پیدا نمى‏شود.رسول الله صلى الله علیه و آله خطاب به حاضرین مى‏فرماید چه کسى حاضر است این شخص را امشب مهمان کند.على علیه السلام داوطلب مى‏شود همراه مهمان به منزل مراجعه مى‏کند.از دختر رسول الله صلى الله علیه و آله مى‏پرسد چه چیز یافت مى‏شود. فاطمه علیها السلام جواب مى‏دهند تنها غذاى بچه‏ها وجود دارد.على مى‏فرماید مهمان را بر کودکان خویش برمى‏گزینیم.کودکان با شکم گرسنه سر بر بالین مى‏نهند اما مهمان رسول الله صلى الله علیه و آله را پذیرایى مى‏نمایند.خداى سبحان از این ایثار على و فاطمه ستایش مى‏کند:⁽⁷⁾و یؤثرون على انفسهم و لو کان بهم خصاصة .⁽⁸⁾«با این که خود شدیدا نیازمند هستند دیگران را بر خود برمى‏گزینند.»این است ایثارعلى علیه السلام در راه خدا.

البته در این گونه موارد اسرارى وجود دارد که چه بسا براى همگان آشکارنباشد،که چگونه امام همام فرزندان تحت تکفل خویش را گرسنه مى‏خواباند و از قوت آنان مهمان پذیرایى مى‏نماید؟!آیا پیروان حضرت در این حد مکلف هستند؟شاید کسى از فقها به چنین تکلیفى فتوا ندهند.لیکن امام همام که محرم اسرار است،این چنین عمل مى‏کند.در هر صورت ایثار على کاملا بر پیروانش آشکار و شایسته الگوگیرى است.على از دست رنج و کار و تلاش خویش فراوان انفاق نمود.على در مزرعه بیل مى‏زد و نخلستان آباد مى‏کرد و از کد یمین و عرق جبین خویش هزاران بنده آزاد کرد: ان امیر المؤمنین علیه السلام اعتق الف مملوک من کده یده.⁽⁹⁾

على علیه السلام در تلاش سازندگى براى همگان الگو بود.قنات‏هاى فراوان جارى نمود و نخلستان‏هاى بسیارى در اطراف مدینه آباد و سر سبز نمود در عین حال که خود از زندگى در سطح بسیار پایین بر خوردار بود.چنین سازندگى و تلاش را انجام مى‏داد و به آن افتخار مى‏نمود.

على علیه السلام به گونه‏اى صحرا را آباد کرد و آب‏ها جارى مى‏نمود که هیچ گونه وابستگى به مال و مزرعه و قنات خویش پیدا نمى‏کرد.وى قنات حفر کرد وقتى آب همانند گردن شتر به سوى آسمان فوران شد،فورا آن را وقف حجاج بیت الله الحرام و رهگذران نمود.امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: رسول الله صلى الله علیه و آله زمینى را تقسیم نمود بخشى از این سهم على شد.در میان آن چشمه حفر نمود آب همانند گردن شتر جارى شد.فرمود بشارت بدهید به ورثه که این صدقه خالص در راه حجاج بیت الله الحرام و رهگذران:و بشر الوارث هى صدقة بتة بتلاء فی جیج‏بیت الله و عابر سبیل الله.⁽¹⁰⁾

انفاق و ایثار امامان از بهترین اموال خویش و در سخت‏ترین شرایطنیازمندى صورت مى‏گرفت.این چنین است آنان الگوى زندگى و تلاش در سازندگى براى همگان هستند.آنان با این ارزش‏ها دلها را شیفته خود و چشم‏ها را خیره هنرهاى خویش نموده‏اند و وحى الهى و سروش آسمانى از سیره، انفاق و ایثار آنان،این چنین ستایش مى‏نماید.

پى‏نوشتها:

1.توبه،41.

2.نور الثقلین،ج 5،ص 470.

3.انسان،8

4.بقره،267.

5.نور الثقلین،ج 1،ص 643.

6.مائده،55.

7.بحار،ج 41،ص 34.

8.حشر،9.

9.فروع کافى،ج 5،ص 74.

10.بحار،ج 41،ص 40.

امام على(ع) الگوى زندگى صفحه 49